François Ozon. Foto: Fabrizio Maltese
Na het sobere, historische zwart-witdrama Frantz dat nog maar afgelopen september op het filmfestival van Venetië in première ging, was van François Ozon in mei in Cannes alweer de psychologisch-seksuele thriller L’amant double te zien.
Door Ronald Rovers
Chloé (Marine Vacth), jong, mooi, verward, bezoekt een psychiater (Louis, een rol van Jérémie Renier) en wordt meteen verliefd. Zodra ze genezen wordt verklaard, trekt ze bij hem in, maar ontdekt al snel dat hij een geheime tweelingbroer heeft (Paul) die ook psychiater is. De reden voor de breuk tussen Louis en Paul wordt pas later duidelijk, maar dan is Chloé al lang (ook) voor Paul gevallen. Vooral voor zijn sadomasochisme. Aanvankelijk misschien omdat de onderdanigheid haar zelfhaat bevestigd, maar later zullen de rollen omdraaien.
Na was uw eigen kritiek op de film dat die te veel lezingen mogelijk maakte. Maar ook L’amant double kun je op verschillende manieren bekijken. "Volgens mij is L’amant double heel helder. Is de film niet duidelijk genoeg? Aan het eind is er een oplossing waarbij de kijker keurig terugkeert naar de realiteit. Ik was erg blij dat ik bij mijn voorbereiding het hele verhaal over parasitaire tweelingen in de literatuur ontdekte: het verschijnsel dat de ene tweeling de andere in de baarmoeder opeet. Het was compleet over-de-top natuurlijk maar het was écht. Dit is dus waar de natuur toe in staat is. Precies het realisme dat ik nodig had. Maar het is zeker geen eind goed, al goed. Chloé komt er niet uit tevoorschijn als een gelukkige vlinder. Ze voelt nog steeds dat er iets mist in haar leven."
Marine Vacth speelde ook de hoofdrol in Jeune & jolie. Waarom vroeg u haar opnieuw? "Omdat ze intussen een volleerd actrice is geworden. Deze rol zou veel meer van haar vragen, wist ik, maar ze bewees dat ze het aankon. Plus: tussen haar en Jérémie bestond meteen de seksuele spanning die cruciaal was voor de film. Ik voelde me wel bezwaard om haar weer naaktscènes te laten spelen, maar ze was er meteen heel enthousiast over."
U hebt zich ongetwijfeld laten inspireren door Cronenbergs Dead Ringers (1988), een film die ook nogal met het lichaam en met tweelingen bezig is. "Zeker. Ik ken de film goed. Maar het thema van tweelingen diende zich op een andere manier aan, via een roman van Joyce Carol Oates. Ik denk dat tweelingen de meesterwerken van de natuur zijn. Dit is waar de natuur kunst creëert. Om dat te benadrukken, zet ik daar in de film de moderne kunst in het museum tegenover. Die scène waarin je een aantal tweelingen voorbij ziet komen tegen een zwarte achtergrond, zou je kunnen zien als performances."
Maar er zit ook een griezelige kant aan tweelingen: dat we in hen gereflecteerd zien dat we eigenlijk geen unieke individuen zijn met een onaantastbare eigenheid, maar juist heel erg op elkaar lijken. "Ik was vooral gefascineerd door Chloé’s verwarring over wie van de twee ze wil, bij wie van de twee ze op een zeker moment is, omdat ze ze niet uit elkaar kan houden. Bovendien is het een metafoor voor waar stellen vaak doorheen gaan, die te maken hebben met verlangen, fantasie en geheimen."
Meesterlijk of misogyn?
De nieuwe erotische thriller van François Ozon, L’amant double, schoot een deel van de Franse pers —en misschien ook jurylid Jessica Chastain —in het verkeelde keelgat na de première in Cannes. Maar is de film écht vrouwonvriendelijk?
Door Boyd van Hoeij
De manier waarop veel vrouwelijke personages werden afgeschilderd was "disturbing", aldus actrice Jessica Chastain tijdens de persconferentie van de competitiejury in Cannes. We kunnen niet met zekerheid zeggen of ze het (ook) over L’amant double had maar François Ozon ging in ieder geval wederom zonder prijzen naar huis. Sommige reacties in de lokale pers waren directer en ook niet mild: Le Figaro noemde Ozons film "misogyn", Libération vond de film geïnspireerd lijken door een "verhandeling over het vrouwelijke libido uit het begin van de twintigste eeuw". "Vous n’aimez pas les femmes", schreef de recensent van Le Parisien, die ook nog even kwijt wilde dat "als ik een vrouw was geweest, ik me erg [in negatieve zin] aangesproken zou voelen door wat u van ons laat zien". Dat laatste is waarschijnlijk een verwijzing naar de veelbesproken opening, een zoom-out vanuit het binnenste van het vrouwelijke personage, alsof de hele film uit haar baarmoeder geboren wordt. Extreem en expliciet? You bet. Maar thematisch gezien ook gedurfd en gezien het slot van de film coherent.
Frigide
L’amant double gaat over Chloé (Marine Vacth), 26, een voormalig model dat misschien bijna letterlijk in zichzelf gekeerd is; ze heeft vaak buikpijn waarvoor geen lichamelijke oorzaken gevonden worden. Haar gynaecoloog verwijst haar door naar een lieve, luistergrage en knappe psychiater, Paul (Jérémie Renier), waar ze meteen smoorverliefd op wordt. Hij blijkt stiekem een tweelingbroer te hebben: Louis (ook gespeeld door Renier), die ook therapeut is maar er veel brutalere (lees: seksuele) methodes op nahoudt voor "frigide vrouwen". Chloé houdt van haar brave therapeut maar kan tegelijkertijd niet bij zijn stoute broer wegblijven. Wie o wie brengt haar van haar onderbuikgevoel af?
Empowering
Ten eerste moge het duidelijk zijn dat de film niet al té serieus genomen moet worden, aangezien de mise-en-scène direct associaties oproept met de erotische en trashy klassiekers van regisseurs zoals De Palma, Lynch en Polanski (allemaal mannen, dat klopt). Eindeloze wenteltrappen; dubbelgangers en spiegelbeelden; poezen en een enge cat lady als buurvrouw; seks met strap-ons. Al deze dingen zijn niet bepaald de standaardingrediënten voor een diepgravend statement over de onderworpen vrouw.
Maar wat is er precies zo "vrouwonvriendelijk" aan Chloé? Het feit dat ze in het begin misschien seksueel frigide is? Dat ze toegeeft dat ze "zwak" wil blijven zodat ze haar lieve therapeut kan blijven zien en hij voor haar "kan zorgen"? Of het feit dat ze verslaafd raakt aan de ongeremde seks met zijn veel ruwere broer? Geen van deze dingen zijn op zich vrouwonvriendelijk; iedereen heeft behoefte aan genegenheid en contact en er zijn verschillende manieren om daarmee om te gaan.
Waarom deze dingen in onze politiek correcte tijd als vrouwonvriendelijk worden ervaren heeft waarschijnlijk meer te maken met het feit dat vrouwen in films vaak als het "zwakkere" geslacht worden neergezet of alleen eigenschappen hebben die eerder als passief dan als dominerend worden ervaren. Maar zouden regisseurs daarom volledig moeten stoppen met het maken van films over zulke vrouwen (of mensen)?
De filmografie van Ozon zit verder juist tjokvol met sterke en complexe vrouwen, waaronder de hoofdrolspeelsters van natuurlijk 8 Femmes en Swimming Pool; Sous le sable; Angel; Potiche; Le refuge en recentelijk nog Une nouvelle amie en Frantz. En veel van de Franse recensenten lijken voor het gemak te vergeten dat Ozon (vrij getrouw) een roman verfilmde van Joyce Carol Oates, de vrouwelijke auteur die het personage van Chloé geschapen heeft.
Net als Almodóvar, nog een queerregisseur, gebruikt Ozon ook vaak vrouwelijke personages om over onderwerpen in homorelaties na te denken en in dat opzicht zijn de frigide en de seksueel verslaafde Chloé te begrijpen als metaforen voor seksueel passieve en actieve homo’s. Het einde van de film (cryptische spoiler) lijkt uiteindelijk te suggereren dat iedereen dominante en onderdanige trekken in zich heeft en dat iedereen die zichzelf als volkomen het een of het ander ziet, een kant van het eigen karakter onderdrukt. Dat is eerder empowering als boodschap dan vrouwonvriendelijk, toch?
